Pelikula at Bansa: Ang Pagbuo ng National Cinema

Panimula

            Sa pagitan ng digmaang Kastila at Amerikano sa bansa noong panahon ng kolonyalismo, ang pelikula ay naipakilala sa mga katutubong mamamayan ng Pilipinas. Ito ay naging isang malaking impluwensiya sa kultura, lipunan, at pati na rin sa politika kung susuriin ang kasaysayan ng sinema sa bansa. Bagamat hindi katutubo ang pelikula, naging behikulo ito upang mabuo ang pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Sa panahon kung saan hindi pa ‘Pilipino’ ang mga Pilipino buhat ng kolonyal na pag-iisip at ideolohiyang lakas ng mga dayuhan, ang pelikula ay isa sa mga nagsilbing midyum o kasangkapan upang mabuo ang esensya ng pagiging Pilipino. Subalit ano ang ibig sabihin ng pagiging “Pilipino”? Ano ang kinalaman ng pelikula sa pagtaguyod ng sari-saring kaisipan mula sa loob at labas ng lupain na nakatulong at nakasagabal sa pag-unlad ng isang makabansang katauhan?

[CONTINUE READING THIS @ Pelikula at Bansa: Ang Pagbuo ng National Cinema – SineSalita (wordpress.com)]

            Isang siglo na ang nagdaan, ang kasaysayan ng pelikula sa Pilipinas ay nagluwal ng mga pagbabago, suliranin, at pag-unlad bilang isang pang-aliw, instrumento sa komunikasyon, propaganda sa politika, representasyon ng kultura, at boses ng mamamayan. Tulad ng wika, ang pelikula ay naghangad din ng isang pambansang katauhan. Ang itinuturing na “national cinema” noon ay hindi kumakatawan sa kasalukuyang pananaw ng pagiging “national” dahil sa introduksyon ng “digital” sa bagong siglo na nakapagpabago ng pormat ng paggawa ng pelikula, pag-usbong ng mga pelikulang panrehiyon o “regional cinema” na kumakatawan sa iba’t ibang kapuloan ng Pilipinas, at dilema sa pagitan ng iba’t ibang uri ng pelikula tulad ng mainstream at indie na nagpalabo ng pagkakakilanlan ng pelikulang Pilipino.

            Bilang isa sa mga naging pangunahing uri ng libangan, ang panonood ng pelikula ay kakikitaan ng makabuluhang epekto sa mga manonood. Hinuhubog nito ang kaisipan ng madla sa iba’t ibang aspeto tulad ng kaisipang makabansa o dayuhan. Ang papel na ito ay tatalakay sa nosyon ng nasyonal sa larangan ng sinema at kung bakit hindi iisa o maaaring iisa lang ang palagay sa kaisipang nasyonal. Dapat suriin ang kasaysayan hanggang kasalukuyang kalagayan ng pelikula bilang isang industriya at siyasatin ang mga kontekstong nakapaloob sa bawat panahon. Mahalaga ito upang makabuo ng mas mahusay na paliwanag kung ano ang, paano naging, at bakit nasyonal ang pelikulang Pilipino.

  

Mga Kaugnay na Literatura at Pag-aaral

Ang kabanata na ito ay nahahati sa dalawa: ang pag-aaral ng kaugnay na literatura at pag-aaral ng kaugnay na pananaliksik. Ang bahagi na ito ay kinakailangan upang lalong maunawaan ang kaligiran at teksto ng pag-aaralan.

Mga Kaugnay na Literatura

            Ang bahagi na ito ay nagbibigay ng mahahalagang impormasyon at dagdag kaalaman ukol sa mga variables ng pananaliksik. Dito mabibigyang kahulugan ang mga sumusunod: national cinema, nation, nationalism/nasyonalismo, at pelikulang Pilipino.

            Bago siyasatin ang ‘national cinema’, nararapat munang suriin ang depenisyon ng ‘nation’. Hindi pare-pareho, likas, at nag-iisa ang kahulugan ng nasyon o bansa. Napagkakasunduan lamang ang isang ideya ng nasyon batay sa kultura ng isang bansang may iba’t iba at nagbabanggaang katayuan tulad ng wika, lahi, etniko, relihiyon, katayuan sa lipunan, kasarian at sekswalidad. Binigay ng mga iskolar ang kani-kanilang depenisyon ng isang bansa o nasyon. Tulad ng teorya ni Benedict Anderson, ang mga nasyon ay "imagined communities” raw na nakabase sa nalalathalang kasulatan at teksto na bumubuo sa pambansang kamalayan ng magkakatipon na tao. Iniangkop nina Ella Shohat at Robert Stam ang ganitong palagay ni Anderson nang ipinahiwatig nila na ang manonood ng pelikula ay isang ‘pansamantalang nasyon’ na nagbuklod bilang tagapanood. Kung nakabase sa ‘literacy’ o karunungang bumasa’t sumulat ang palagay ni Anderson, para kina Shohat at Stam, may mas kakahayan ang pelikula sa gampanin na mapagyaman ang iba’t ibang sektor ng lipunan dahil hindi tulad ng mga libro na nakabatay sa karunungang bumasa’t sumulat, ang pelikula ay tinatangkilik sa isang pampublikong espasyo ng isang grupo ng tagapanood. (Schirmer Encyclopedia of Film)

            Ayon kay Virgilio Almario, “ang nasyónalismo ay isang sistema ng paniniwala o ideolohiyang politikal ng pagiging makabansa, ng katapatan sa interes ng bansa, ng identipikasyon nang may pagmamalaki sa kultura at tradisyon ng bansa, at ng paglulunggating matamo ang pambansang pagsulong. Pinaniniwalaang ang nasyonalismo ay isang pangyayaring kamakailan lamang naganap at nangangailangan ng mga kondisyong estruktural ng mga modernong lipunan. Ang mga pambansang watawat, pambansang awit, at iba pang simbolo ng mga pagkakakilanlang pambansa ay itinuturing na mahalagang sagisag ng pagkakabuklod-buklod.”

            Ang nasyonalismo ay kaisipiang kanluranin na dala ng mga sumakop sa ating bansa sa mga nakaraang siglo. “Sa pangkat ng mga creoles nagsimula ang binhi ng kamalayang pambansa na pagkaraan ay pauunlarin at paiigtingin ng mga ilustrado at isasakatuparan naman ng mga Indio.” Ang mga makasaysayang kaganapan sa kanluran, ang pagbubukas ng mga lagusan pangkalakalan, at ang pag-aaral ng mga Filipino sa Europa ay nagdulot para sa mga kaisipan tulad ng ‘nasyonalismo’ na umusbong at maging mahalagang puwersang politikal at sosyal ng isang bansa o estado. “Ang pag-unlad [ng kaisipang nasyonalismo] ay mahigpit na kaugnay ng modernisasyon ng estado at ng pagtangkilik sa soberanyang popular.” (Almario)

  

Mga Kaugnay na Pag-aaral

            Nailalahad ng bahaging ito ang pagsusuri ng mananaliksik sa tatlong kaugnay na pag-aaral na may mga pamagat na: Contesting a National Cinema in Becoming: The Cinemalaya Philippine Independent Film Festival (2005-2014) ni Emerald O. Flaviano, The Other " Other " Cinema: National and Cultural Identity in Filipino Alternative Films ni Elvin Amerigo De Guzman Valerio at Philippine Contemporary Regional Cinema: A Narrative Analysis of Regional Filmmakers‟ Accounts on the Re-emergence of Regional Films in the 21st Century ni Mary Kareen L. Gancio

Contesting a National Cinema in Becoming: The Cinemalaya Philippine Independent Film Festival (2005-2014)

            Tinalakay ni Flaviano ang pinagtatalunang proseso ng pagbuo ng isang malinaw na katangian ng nasyonal sinema. Para sa kanya, hindi magkakaroon ng isang paniniwala kung ang mekanismo ng pelikula ay napakalawak na nagiging transnasyonal na ito o lumalampas sa depenisyong idinidikit sa kaisipang nasyonal. Ang ganitong kalikasan ng pelikula ay halata sa operasyon ng paggawa na nagmula pa at patuloy na isinasagawa sa ibang bansa. Ginamit ni Flaviona ang Cinemalaya, isang independent film festival sa Pilipinas na naitatag noong 2005, bilang pokus ng kanyang paksa kung saan niya iginuhit ang kanyang mga argumento. Ang pag-aaral na ito ay may kaugnayan sa pananaliksik dahil kapwa nitong sinisiyasat ang kaisipang nasyonal at kapasidad ng sinema o pelikula na katawanin ito.

The Other "Other" Cinema: National and Cultural Identity in Filipino Alternative Films

Sa pag-aaral naman ni Valerio, nag-pokus ito sa kapangyarihan ng independent cinema bilang alternatibo sa Hollywood. Ang kakayahan ng pelikula na maglangkap ng mga katauhan, kultura, at kaisipan ay dapat daw mapagtanto upang magamit laban sa kolonyal na pag-iisip. Kinuwestyon din ni Valerio ang kasanayan ng mga indie films na madalas ipadala at ipalabas sa ibang bansa. Aniya, para lang sa mga dayuhan ang mga ginagawang pelikula ng mga Pilipino. Nagbigay rin siya ng suhestiyon na sa halip na magpasasa sa paggawa ng pelikula na patuloy na pinagbibigyan ang panlasa ng internasyonal na patimpalak at pagtatabing, gamitin daw ang mga kumbensyon ng pelikula para paunlarin ang mga makabansang kaisipan na lalaban sa mga ideyang kolonyal na madalas na nakapaloob sa mga pelikulang Pilipino. Ang pag-aaral na ito ay mahalaga sa pananaliksik dahil sinusubukan nitong bumuo ng isang mekanismong sasalungat sa naghaharing ideolohiyang kolonyal sa sistema ng sinema.

Philippine Contemporary Regional Cinema: A Narrative Analysis of Regional Filmmakers’ Accounts on the Re-emergence of Regional Films in the 21st Century

            Sinaliksik ni Gancio ang mga pangunahing kadahilanan ng pag-usbong ng sinema sa mga rehiyon gamit ang mga salaysay ng mga ‘regional filmmakers’. Ang mga problema at motibasyon sa pagsulong ng pagsasapelikula sa rehiyon ay kaniyang binigyang halaga rin. Naghain si Gancio ng mga salik kung paano matutukoy ang mga pelikula bilang pelikulang rehiyonal at naniniwala siya na patuloy itong magbabago sa paglipas ng panahon.

Daloy ng Pag-aaral

            Ang unang bahagi (PANIMULA) ng papel ay ang panimula kung saan ilalahad ang kaligiran ng pananaliksik, mga mahahalagang konsepto, at konseptwal na balangkas. Ang ikalawang bahagi o katawan (TALAKAYAN) ng papel ay maglalaman ng diskusyon at analisis ng mga konsepto at paksa na sasagot o sasalamin sa suliranin at layunin ng pag-aaral. Ang ikatlo at huling bahagi (WAKAS) ay ang konklusyon ng pag-aaral at mga mungkahi ukol sa paksang tinalakay.

Talakayan

Kasaysayan

            Taong 1897 nang dinala ng magkapatid na Lumiere ang pelikula sa Manila. Ang mga pelikula ay pawang maiikli at walang buong kwento na karaniwang tumatagal nang 45 segundo lamang (short films). Nang lumusob ang mga kano sa bansa noong 1898, ang pelikula ay naging newsreel documentaries, anyo ng pagsasapelikula kung saan dinudokumentaryo ang mga kaganapan noon panahon ng digmaan. Taong 1912 lamang nagawa ang pinakaunang full-length film o pelikula na higit na mas mahaba at istandard ng kasalukuyang kalakaran ng sinema; dalawa ang naprodyus na pelikula na parehong isinabuhay ang pagbitay kay Jose P. Rizal. Subalit, mga dayuhan lang ang may kakayahan at kapital para magkaroon ng mga kagamitang pampelikula at gumawa ng pelikula noong mga panahon na iyon. Di naglaon, itinatag ni Jose Nepumeceno at ng kanyang kapatid na si Jesus ang Malayan Movies, ang kauna-unahang lokal na produksyon ng pelikula (film company), noong 1917 na siya ring gumawa at nagprodyus ng kauna-unahang pelikulang Pilipino na pinamagatang Dalagang Bukid, 1919. Sinundan ito ni Vicente Salumbides noong 1925 nang itinatag niya ang Salumbides Film at ginawa ang Miracles of Love, na siyang nagsulat, nagdirek, nag-edit, at nagprodyus (Deocampo).

            Ayon sa kasaysayan, dalawang dekada ang binilang bago nagkaroon ng sariling kamay ang Pilipino sa midyum ng pelikula. Bagamat may ilang Pilipino na galing sa teatro ang tumampok at tumulong sa mga pelikula noong 1912 na gawa ng mga Amerikano, si Nepomuceno ang nanguna sa paggawa ng pelikulang Pilipino na naging pangunahing dahilan sa pagtawag sa kanya bilang ‘Ama ng Pelikulang Pilipino’. Mahihinuha natin na sa panahon niya nagsimula ang pag-indigenize ng pelikula na isang di-katutubong materyal.

            Dahil nasa ilalim pa rin ang Pilipinas sa panuntunan ng mga Amerikano, patuloy ang ‘Hollywood’, ang sinema ng Amerika, sa pagpapalabas ng kanilang pelikula sa bansa. Sa sumunod na dekada pa, 1930s, nakapagtatag ang mga may kapital na Pilipino ng kani-kanilang mga film studios tulad ng Sampaguita Pictures, LVN, Filippine Films, Excelsior atbp. (Sentrong Pangkultura ng Pilipinas). Sa simula, ang sarsuwela, komedya, at sinakulo ay mga naging tularan ng mga nilalaman ng pelikulang Pilipino. Ang pelikula at teatro ay hindi naglalayo dahil ginagamit ng una ang mga kumbensyon ng huli.

            Ang potensyal ng pelikulang Pilipino ay naantala dahil sa ikalawang Digmaang Pandaigdig noong 1940s. Natigil ang lokal na produksyon ng pelikula, at materyal na propaganda lang ng mga Hapon ang nailathala at naipapalabas. Nanumbalik ang lakas ng industriya matapos ang giyera; may mga panibagong film companies ang naitatag at may ilan ring nakaligtas mula noong panahon na wala pang gera at namalagi. Umusbong ang pelikulang Pilipino sa dekada 1950 at tinagurian itong “Gintong Panahon” ng industriya. Bagama’t malaki ang impluwensiya ng Amerika, partikular ang Hollywood, sa sinema ng bansa, ang mga Pilipinong filmmakers ang sumagisag sa pagka-Pilipino ng mga Pelikula. Ilan sa mga tanyag noong panahon na ito ay sina Manuel Conde, Lamberto Avellana, at Gerardo de Leon na pawang mga naging National Artists ng bansa.

            Ang mga pelikula na naprodyus noong mga panahon na ito ay mabigat na nakaugat sa studio system, o ang sistema ng pagsasapelikula ng Hollywood na binibigyang tuon ang bawat espesyal na kasanayan mula sa teknikal hangang sa panlikha; kung saan ginagawang mga tanyag o star ang mga artista o aktor ng pelikula at kung saan lubos na gamitin ang mga sikat na dyanra upang siguraduhin na ang pelikula ay papatok sa takilya (Torre). Karamihan sa mga pelikulang Pilipino ay nagtatampok ng mga mapanlikhang kaisipan na nagdulot ng dyanrang pantasiya (Fantasy genre). Mga kwento ng kathang-isip at kabayanihan, mga karakter galing sa komiks, at mga tema na popular sa madla ang naging palasak sa mga sinehan (Garcia).

            Sa kabilang dako, ang mga malalaking produkisyon ng pelikula ay gumawa ng mga “prestige films” o mga artistikong pelikula na masining ang pagkakagawa, taliwas sa karaniwan na produksyong komersyal. Isang artistikong pelikula bawat taon ang naging target ng mga film studios na isinasali nila sa mga pampelikulang patimpalak o film festivals. Subalit, ang masasayang araw ng mga film studios ay naglaho nang bumagsak ang kanilang industriya dahil sa palala nang palalang isyu sa paggawa ng mga kanilang mga tauhan at manggagawa.

Sa pagbagsak ng mga pelikulang mainstream ay ang pagkabuhay ng independent cinema. Kasabay nito, humalili ang mga mahalay na bomba films bilang bagong mainstream sa sumunod na dekada. Naging isang penomenon ang kalaswaan sa sinehan; punong puno ng kalibugan at kababalaghan ang mga kaganapan sa paggawa ng pelikula. Ang bulgar at tahasang kalaswaang hatid ng nasabing dyanra ay natuldukan sa panahon ng Batas Militar ng dating diktador-pangulong Marcos noon 1972.

Ang dekadang ito ay kakikitaan ng panibagong sinema. Kasabay ng pagtatalaga ng sensura sa pelikulang Pilipino, sinubukang gamitin ng rehimeng Marcos ang pelikula bilang instrumento sa isinusulong na Bagong Lipunan (New Society). Naglaan ng malaking pondo para sa industriyang ito. Maraming natatag na institusyon: mula sa pagpapatuloy ng taunang Manila Film Festival noong 1966 na naging Metro Manila Film Festival noong 1975, hanggang sa Experimental Cinema of the Philippines at Board of Censors for Motion Picture. Lahat ay pawang may layuning suportahan ang industriya ng pelikula subalit lumabas ang totoong motibo ng nasa kapangyarihan – ang gamitin ang pelikula sa kanilang pasistang interes.

Gayunpaman, kakikitaan ang panahon na ito ng mga mahuhusay at makabuluhang pelikula mula sa mga ‘independent filmmakers’ na naging militante ang lapit. Ang mga pelikula nina Lino Brocka, Ishmael Bernal, Mike de Leon, Marilou-Diaz Abaya, Laurice Guillen atbp. ay nagsilbing patunay ng kanilang kontradiksyon sa estado ng bansa noon. Mga temang may kinalaman sa kahirapan, paniniil, pulitika, relihiyon, sekswalidad, krimen, at karahasan ang ilan lamang sa pangunahing laman ng naratibo ng mga pelikula ng mga nabanggit na direktor. Ang ‘independent cinema’ ay ang naging panibagong mainstream kasabay ng mga bagong film studios na natatag. Para sa ilan, ang panahon na ito ay maituturing ding ‘Ginto’ dahil sa uri ng pelikulang nagawa.

Sa wakas, nabago ang pamumuno noong 1986 at naisulong ang demokrasya sa bansa. Subalit, kalakip ng pagbabago ay ang kawalan ng interes ng pamahalaan para lalong paangatin ang industriya ng pelikula. Ang sinema ay tila naging puwang lamang sa paligid. Di nagtagal, sa paparating na bagong siglo, nagkaroon ng malaking inobasyon sa teknolohiyang pampelikula. Napakilala ang digital na papalit sa tradisyunal at makalumang seluloid. Dahil dito, bumaba ang produksiyon ng pelikula sa bansa dahil sa pagbabagong-kalagayan ng midyum, kung saan nahirapan ang mga pangunahing manlalaro ng industriya.

            Sa pagdating ng bagong siglo ay nagbukas ng panibagong pagkakataon para sa pelikulang Pilipino. Ang ‘independent filmmaking’ ang nanguna sa pagsusulong muli ng industriya. Ang pagkakatatag ng CineManila noong 1999 at Cinemalaya noong 2005 ay naging tulay para sa mga ‘indie filmmaker’ para maipakita ang kani-kanilang galing at husay sa bagong pormat ng pelikula.  Sumibol sa dekada 1980, ang mga batikan na filmmakers tulad nina Raymond Red at Kidlat Tahimik, kasama sina Lav Diaz at Brillante Mendoza sa sumunod na dekada, sila ay nagbigay ng panibagong mukha ng pelikula. Ang bakas ng mahuhusay na pelikula noong rehimeng Marcos ay nagkakaroon ng panibagong bersyon sa kontemporaryong panahon.

            Dahil kakaunti pa lamang ang naisusulat para sa kasaysayan ng bagong siglo, ang maikling pagbubuod ng kasaysayan ng pelikula sa bansa ay maging sapat sana para kilatisin ang paksa ng papel. Bibigyang tuon ang akda ni Rolando Tolentino, Contestable Nation-space: Cinema, Cultural Politics, and Transnationalism in the Marcos-Brocka Philippines na naglalaman ng mga konsepto ng estado, pelikula, at ang gampanin ng mga ito sa pagbuo at pagtuligsa sa kaisipang nasyonalismo. Kasabay nito ay ilalapat ang mga kaugnay na pag-aaral nina Emerald O. Flaviano at Elvin Amerigo De Guzman Valerio.

Nasyon, Nasyonalismo, at Sinema

            Pinahalagahan ni Tolentino ang aspeto ng lipunan, pamilya, katawan at sekswalidad sa pagbibigay linaw sa ideyang nasyonal. Ayon sa kanya, ang esensya ng mga ito ay kinatawan ng at inilarawan sa pelikula. Masasalamin sa mga gawa ni Lino Brocka ang mga kaisipang magbibigay palagay tungkol sa estado ng bansa noong panahong ginawa niya ang kaniyang mga pelikula. Aniya, ang kultura at politika ay hindi nagkakalayo dahil sa mga implikasyong hatid ng daluyan nito – ang pelikula.

May kulturang binibagayan ang pelikula; may politika ring kasama ang pagsasapelikula ng nasulat na iskrip. May kulturang nakapaloob sa gumagalaw na imahe, na kahit pagganap lamang ito sa mga karakter na nilikha ng manunulat ng pelikula o pagsagisag lamang sa mga ideya ng direktor, kakikitaan ito ng mga kaugalian, kasanayan, at paniniwala batay sa aksiyon at salita. May kakayanan din ang pelikula na magtanim ng mensahe sa mise-en-scene o pagkakaayos ng anyong ginagalawan ng pelikula. Dahil dito, nagkakaroon ng ideyang politikal ang pagkakagawa ng pelikula. Ano ang nais nitong sabihin? Bakit ganito ang pagkakatanghal ng lipunan sa pelikula? Paano sumunod o sumalungat ang tauhan sa likas na katangian ng tao? Ano ang ibigsabihin ng mga simbolong nakapaloob sa gumagalaw na imahe?

 Kahirapan sa lipunan ang madalas na tema sa pelikula ni Brocka, miski na rin sa mga kapanabay niyang mga militanteng director. Pinalagay ni Tolentino na ito ang paraan ni Brocka para kontrahin ang Bagong Lipunan ni Marcos na pilit iwinawaksi ang totoong kalagayan at mukha ng lipunan – ang mahihirap, at sa halip magtakda ng kahambugan sa pagpapanggap. Ang represantasyon ng isang pamilyang Pilipino sa pelikula ay malaking bagay rin hindi lang sa naratibo pati na rin sa mas malaking larawan ng realidad. Dagdag ni Tolentino, isang alegorya ito sa Estado. Ang lugar at panahon ng ginagalawan ng mga karakter sa kwento ni Brocka ay may kalakip na kahulugan – kultural at pulitikal na kahulugan. Ang katawan at sekswalidad ay naging kasangkapan para magpahiwatig at magpahayag ng mensahe. Ang mga ito ay mainam sa pagbabasa ng pelikula ni Brocka. Ang pag-uuri ni Tolentino sa mga naturang aspeto ay mahalaga para maunawaan ang konteksto ng pagiging Pilipino at ng pamumuhay sa Pilipinas. 

Sa ganitong pagsasapelikula ni Brocka ng lipunan, pamilya, katawan, at sekswalidad ng tao sa Pilipinas, tila iginuhit niya ang kanyang larawan ng kanyang nasyon. “Ang karalitaan ang naging tagpo ng pelikula; ang pakiramdam at proseso ng pag-iisip ng tao, maging mabuti o masama, ang magtatakda ng balangkas ng panlipunang problema” (p.26). Binigyang diin ni Tolentino na ang pagiging Third World ng ating bansa ay siyang dahilan kung bakit nakatuon sa kahirapan ang mga tema ng pelikula –ipinapamuka na ito ang normal na kalagayan ng bansa.

Bukod dito, isinaalang-alang ni Tolentino ang pagiging arkipelago ng bansa. Ang pagkakahati-hati ng mga kapuluan ay sumasalamin sa pagkakawatak-watak ng mga tao sa bansa na siyang dahilan kung bakit nahirapan at patuloy na nahihirapan ang mga mamamayan at industriya para mapunan ang puwang bilang isang nagkakaisang nasyon. Ang heograpikal na anyo ng ating bansa ay naging isang balakid para mapadali at mapabilis ang proseso ng pagbuo ng isang magiting na estado.

Ang temang kahirapan ay namana ng mga sumunod na henerasyon ng independent cinema. Poverty-porn kung ito ay bansagan. Dito rin naging tanyag ang pelikulang Pilipino sa ibang bansa, sa buong mundo kung itatala. Kung ang mainstream na pelikula ay halos laging nakadepende sa komersyal na konsiderasyon, ang indie naman ay halos laging nakatuon sa pagpinta ng masalimuot na realidad. Hindi ito tatangkain ng komersyal na pelikula sa kadahilanang baka lumayo ang loob at damdamin ng masang tagapanood. Sa katanuyan, may “escapist” na kalikasan ang mga patok na pelikula at ito ang habol ng nakakarami – ang hindi humarap sa katotohanan at libangin lamang ang sarili para sandaling kalimutan ang kani-kanilang realidad. Malinaw na hindi ganito ang indie.

Dahil sa kakayanang sumuway sa kumbensyonal na pagsasapelikula ang indie sinema, may mas kapasidad ito para magpakita at magpahiwatig ng mga mensaheng hindi madalas pinag-uusapan ng marami tulad ng sekswalidad, sariling kasarinlan, at dumi ng lipunan. Kung nagawa man ito ng komersyal sinema, higit na mas malalim, mas matapang, at mas awtentik ang indie dahil walang bahid ito ng pagpapanggap. Ito ang pangunahing rason kung bakit matinding purihin at bigyang halaga ang mga pelikula na ginawa sa labas ng mainstream. Tila naging mga sisidllan ito ng mga pahayag ng pagbabago at makabuluhang damdamin. Subalit hindi natin maiwawaksi na ganito rin ang kalikasan ng ibang pelikula, maging komersyal man o hindi, dahil pawang magkatulad ang midyum; parehas gumagamit ng lengguwahe ng pelikula at parehas nagpapakita at nagbibigay ng karanasan gamit ang gumagalaw na imahe.

            Ang pelikula ay isang kultural na institusyon. Dala ng pelikula ang kultura ng tao dahil sa tao at sa mga karanasan nito kinukuha ang kwento. Sa pelikula rin maaaring magmula ang bagong kultura. Mayroon nang kultura sa panonood ng sinema: ang pagpili o di pagpili, ang pagtangkilik ng ganito kaysa sa ganoon, at patuloy na pagpraktis sa ganitong kasanayan. Saan makikita ang nasyonalismo? Hindi literal na makikita kundi nauunawaan at nahihinuha mula sa mga pahiwatig at mungkahi ng gumagalaw na imahe. Kakikitaan ito sa indie sinema. Dahil nakatutok sa aliwan ang mainstream, hindi nito binibigyang halaga ang implikasyon ng pagpapalabas ng mga pelikula na halaw sa subok na pormula gaano man kaluma; ang mahalaga ay kumita.

            Kaya sa indie sinema nakita ni Valerio ang potensyal nito na maging panlaban sa nangingibaw na lakas-global ng sinema ng Kanluran, ang Hollywood. Bilang alternatibo, ang mga pelikulang Pilipino ay may kapasidad para baguhin at bahagyang wasakin, kung hindi man buo, ang nakagawian. Baguhin ang diskurso ng industriya; ilihis mula sa mala-kolonyal papunta sa pagiging makabansa. Wasakin ang interes na hindi makakatulong sa pagbuo ng diwang maka-Filipino. Sa pamamagitan ng nakasanayan dyanra at kumbensyon, mungkahi ni Valerio, ang pelikulang Pilipino ay makakapagpatibay ng isang alternatibong sinema at makakapagtaguyod ng sariling makabansang kaisipan.

            Sa kabilang dako, layunin ni Flaviano na punan ang puwang sa diskurso ng Cinemalaya patungkol sa posisyon nito sa kultura, industriya, at lalo na sa pambansang sinema. Aniya, kailangang linawin ang paksang “independence” dahil nakapagtatakda ito kung ano ang itatanghal at paano isasapelikula ang bawat layunin ng filmmaker. Malaya man sa mata ng komersyal, tila may mga lakas pa rin sa loob at labas ng industriya ang nakakaapekto sa produksiyon, distribusyon, at eksibisyon ng mga pelikula. Bukod rito, ang pagsali ng mga nasabing pelikula sa mga internasyunal na patimpalak at programa ay lalong sumasalamin sa katangian nito na pagiging transnasyonal. Hindi lang sa sariling pinilakang-tabing naitatanghal ang pelikulang Pilipino. Ang ganitong kalikasan ng pelikula ay dapat pagkaisipin dahil nahuhulma rin mula rito ang ideyang nasyonal ng bansa, lalo na kung ikukumpara sa sinema ng iba’t ibang bansa.

            Ayon kay Tolentino, may tatlong mahahalagang konteksto ng sinema noong panahon ng rehimeng Marcos: pelikula bilang pambansang libangan, pelikula bilang aparato, at pelikula bilang pagtutol. Ang pelikula ay naging pinakapopular na uri ng aliwan. Tulad ng nabanggit, nagkaroon ng kultura sa panonood ng sinema. Sa dami ng tagatangkilik ay ang pagrurok din ng produksiyon ng pelikula. Sa katunayan, isa ang Pilipinas sa apat na bansang nasa labas ng Hollywood ang may malago at tuloy-tuloy na industriya ng pelikula. Subalit sa panahong ito, ang pelikula ay naging sangkap para sa hegemonyang layunin. Nais ng pamahalaan na gamitin ang pelikula sa paglikha ng estado. Isang halimbawa lang si Marcos sa mga sumubok na gamitin ang midyum na ito bilang instrumento sa pagtaguyod ng bansa. Naitatag ang mga institusyong pampelikula para suportahan ang industriya. Kapalit nito ay ang pagprodyus ng mga pelikulang magpapalakas ng diwang Pilipino at sasalamin sa slogan ng asawa ni Ferdinand Marcos na si Imelda na “true, good, and beautiful” na naglalarawan din sa kanyang balak na New Society. Gayunpaman, ang pelikula ay naging sandata ng iba upang labanan ang diktadura. Nakagawa ng mga pelikulang taliwas sa pulitika ng naghahari. Naging mga militante ang ilan sa mga filmmaker, at ang iba ang nababansagan pang subersibo. Naipahahayag ang pagsalungat sa estado gamit ang pelikula.

            Ang bawat konteksto sa nasabing panahon ay nagpapaliwanag sa relasyon ng pelikula at lipunan. Hinggil dito, nagbigay si Bienvenido Lumbera ng “tatlong masaklaw na puwersang nagtatatak sa ating mga pelikula ng mga espesipikong bakas ng lipunang Filipino. Ang tatlong puwersang iyan ay ang Estado, and Simbahan, at ang Akademya. Ang tatlong puwersang ito ay nakabantay sa mga produkto ng industriya ng pelikula upang tiyakin na hindi lumilihis ang mga ito sa pamantayang magpapatibay sa mga interes na kinakatawan ng bawat puwersa. Maraming pagkakataon na nagsasalungatan ang mga kahingian ng tatlong puwersa, at sa ganiyang mga salungatan nagkakaroon ng puwang ang manlilikha ng pelikula (prodyuser/director/iskriprayter) upang igiit ang gusto niyang sabihin o ilarawan, na maaaring ipagbawal ng alinman sa tatlong puwera.”

            Una, ang Estado, tulad ng nabanggit kanina, ay nagtangka para gawing isa sa mga aparato ang pelikula sa pagbuo ng bansa. Nagtalaga ng mga buwis, naglapat ng sensura, at nagpataw ng regulasyon sa pamamagitan ng pag-aproba muna ng mga iskrip bago simulan ang anumang produksiyon.  Layunin ng Estado na paunlarin ang industriya at kung susuriin ang kasaysayan, may malaking ambag ang patakaran at mga institusyong itinatag nito. Ikalawa, ang Simbahan ay may papel rin na ginampan sa industriya ng pelikula. Binantayan nito ang mga pelikulang nakakapinsala sa moralidad ng tao. Mula sa pagiging mapanupil ng Simbahan sa pagtatakda kung ano ang panonoorin, di naglaon ay naitatag ang Catholic Mass Media Awards noong 1978 ng Archdiocese ng Maynila. Sa halip na tuligsain ang pelikulang Pilipino, binibigyang pansin nito ngayon ang mga natatanging likha na nagtatampok ng aral ng relihiyong Katolisismo. Ikatlo at huli, ang Akademya ay nanguna sa pagtuturo ng kadalubhasaan sa produksyon. Naituturo nito ang lengguwahe at teknolohiya ng pagsasapelikula. Napapaangat nito ang paggawa ng pelikula at pagsusuri nito. Higit sa lahat, napapaunlad nito ang industriya.

            Sa kasalukuyang panahaon, may bakas pa rin ang nasabing tatlong puwersa. Nanatili ang mga regulasyon at buwis ng Pamahalaan. Ang Movie and Television Review and Classification Board (MTRCB), Film Development Council of the Philippines (FDCP), National Commission for Culture and the Arts (NCCA), at Cultural Center of the Philippines (CCP) ang nangunguna sa pangangasiwa ng industriya ng pelikula at pagsusulong ng kultura gamit ang sinema. Ang Simbahan ay naglagda ng mga paniniwala sa mamamayan. Nasasalamin ang pagiging Kataliko ng mga prodyuser dahil sa kanilang panlasa kung ano ang nais nilang isapelikula. Ang akademya, kung saan naging mukha ang Manunuri ng Pelikulang Pilipino (MPP), ay nagbibigay parangal. “Ang Gawad Urian ay pagsukat ng Manunuri ng Pelikulang Pilipino sa kasiningan at kasanayan ng ating manlilikha sa pelikula. Ang gawad ay sagisag ng pagkilala sa kakayahang ito, ngunit, higit sa lahat, ito ay sagisag ng pagpapahalaga sa tungkulin ng manlilikha sa kanyang medyum at sa kanyang manonood” (The Manunuri).

            Sa kabilang dako, nalitaw ang ‘regional cinema’ o pelikulang rehiyonal. Sa pag-aaral ni Gancio, ang teknolohiya, ang interes ng mga filmmakers, at ang mga institusyong panlipunan ay mga nag-udyok sa penomenong ito. Ang abot-kaya at madaling pagkamit ng mga kagamitang pampelikula ay nakatulong para sa mga nagnanais gumawa ng kanilang sariling pelikula. Gamit ang makabagong teknolohiya, mas napapadali ang produkisyon, promosyon, at distribusyon ng mga pelikula galing sa rehiyon. Bagamat malaking tulong, ang teknolohiya ay isang sangkap lamang para matugunan ang matinding hangarin ng filmmaker na magkwento gamit ang gumagalaw na imahe.  Mas nangingibabaw ang interes ng manggagawa, maging personal o panlipunan man, sa pagtaguyod at pagpatuloy ng pelikulang rehiyonal. At ang huli, ang mga institusyon tulad ng pamahaalan, midya, paaaralan, mga film festivals, maging ang pamilya’t kaibigan ay nagbibigay ng tulong, moral at pinansyal na suporta, nagpasimula ng mga programa, at nagtataguyod sa pagkabuhay muli ng industriya.

            Subalit paano nauuri ang regional cinema at regional films? Binigyang pakahulugan ni Gancio na ito ay mga pelikulang naprodyus sa mga rehiyon na nasa labas ng National Captial Region (NCR), kung saan ito ang sentro ng pambansang industriya ng pelikula. Ito ay masyadong payak na depenisyon, kaya nagbigay ng apat na salik si Gancio para sa matamang pagtukoy sa mga ito. Kailangang isaalang-alang (1) ang tagpo ng pelikula o lugar kung saan ito ginanap, (2) ang kultural na pinagmulan ng filmmaker, (3) ang wikang ginamit sa pelikula, at (4) punto de bista ng filmmaker na mababasa mula sa pelikula.

Kung gayon, ano ang papel ng pelikulang rehiyonal sa konteksto ng pambansang sinema? Bukod sa pagkakaroon ng midyum ang mga itinuturing na nasa laylayan ng istrukturang panlipunan at politikal, “hinahangad nito ang isang desentralisadong industriyang pampelikula na bukas sa iba’t ibang pelikula ng kapuluan ng bansa – na nagpapakita ng respeto sa pagkakaiba-iba, katapatan sa kultura at sa personal at lokal na karanasan at pagsuporta ng pambansang pamahalaan sa pag-unlad at pagsulong nito.” Mahalaga ang mga inisyatibo ng mga lokal na pamahalaan subalit malaki pa ang maitutulong ng pambansang pamahalaan sa pagkilala sa rehiyonal na sinema. Ito ay magdudulot ng kaisahan sa bawat kapuluan, magbibigay kamalayan sa mga Pilipino na hindi lang Tagalog ang sinema ng bansa, at magtataguyod ng panibagong mukha ng pelikulang Pilipino.

Hindi maaaring balewalain ang mga pelikulang rehiyonal dahil nagbibigay ito ng bago, kakaiba, at mas malawak na mukha ng lipunan kung saan kakikitaan ng iba’t ibang kultura ng Pilipino. Ang pagtanggap sa regional cinema ay malaking bagay sa pagbuo ng hindi lang katauhan ng pelikulang Pilipino kundi na rin sa katauhan bilang isang Pilipino. Ang pangingibabaw ng mga pelikulang Tagalog bilang nasyonal sinema ay kulang at hindi progresibo. Nararapat lamang na palawakin ang saklaw at isama ang bawat sektor ng estado sa pagbuo ng tunay na pagkakakilanlan ng pelikulang Pilipino at ng bansang Pilipinas. 

Wakas

            Ang mga suliranin na hatid ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, hatid ng estado tulad noong panahon ni Pangulong Marcos, at hatid ng pagbabago ng panahon nang naipakilala ang digital ay naibaling o napihit ng industriya para lalong maging matatag. Kahit sinubok ng mga nasabing suliranin ang katatagan nito, ang industriya ay patuloy na bumabangon. Ang proseso na tinahak ng industriya ay hindi madali at laging nakaagapay sa mga elementong nakakaapekto rito. Pawang nagkaroon ng kani-kanilang papel ang estado, simbahan at akademya sa proseso ng pagbabago at pagsulong ng industriya. Nagkaroon ng pakikiaalam ang mga ito. Sa halip na hangaring makatulong, naapektuhan nito ang malikhaing sining. Ang sining ay makabansa at mapagpalaya. Kaya dapat muna itong lumaya sa mapanupil na gapos bago ito makapagpalaya ng kaisipan at katauhan, at makakamit ng kasarinlan.

“Para kanino nga ba ang sinema? Paano mapaglilingkuran ng pelikulang Pilipino ang mamamayang Pilipino?” mga tanong ni Valerio. Makikita ang nasyonalismo sa pagsubok ng mga filmmaker na ilarawan ang lipunan gamit ang midyum na gumalaw na imahe. Kung paano mag-isip ang karakter at paano niya harapin ang mga pagsubok ay kumakatawan sa katauhan ng mga Pilipino. Ang pelikula bilang isang makapangyarihang midyum na daluyan ng kaisipan, kultura, at katauhan ay naging pangunahing instrumento sa pagbuo ng Estado at salamin sa pagiging makabansa. Ang gumagalaw na imahe sa tabing ay hindi pala para lamang sa aliwan ng madla, kundi para na rin sa pagpapamulat ng kaisipan sa iba’t ibang aspeto ng realidad na may makabuluhan at kapangyarihang makapagpabago.

            Lehitimo ang nasyonal sinema ng bansa; ito ay buhay at umiiral, subalit kinakailangan pa rin ito ng masuring pagsisiyasat upang malinaw ang konsepto ng nasyon. Ang mga krisis at mala-gintuang panahon sa kasaysayan ng pelikula ay naglatag ng pagkakaroon ng pambansang sinema, at sa kasalukuyan ang muka ng independent film at regional film ang nangunguna sa patuloy na pagbuo rito. Mahihinuha sa kasaysayan na ang mahuhusay na produkto ng industriya ay halos laging nagaganap at nasusupil gawa ng isang hindi kanais-nais na pangyayari (Pandaigdigan Digmaan, panahon ng kahalayan/Bomba films, pagbabago ng politika/Marcos-Aquino) at sa bawat rurok ng panahon ay nasasalamin ang masining na paglalarawan sa lipunan, sa karanasan, at kultura ng tao. 

Pawang mayabong at masalimuot ang kasaysayan ng industriya. Ang progreso ay nakaantabay sa panahon. Mabigat ang papel ng politika sa pagsulong ng isang industriya tulad ng pelikula. Bago pa man naging sining, ang sinema ay isang komersyal na produkto. Kailangan muna ng kapital bago magkamit ng personal na adhikain – at saka palang papasok ang layunin para sa lipunan at bayan. Kailangang tanungin kung ang konsepto ba ng lipunan bilang karalitaan ay sapat para katawanin ang pagiging maka-bansa? Ang diwang makabansa ng Pilipino ay nag-ugat sa pananakop ng mga dayuhan. Ang kolonyal na pag-iisip ay naging batayan ng nakaraan at kasalukuyang kalagayan ng bansa. Mainam ang pelikula sa pagiging behikulo ng pagsuporta o pagsalungat sa anomang pananaw ng tao. Kaya naman nararapat na mapagtanto ang tunay na kapangyarihan ng pelikula para magdulot ng mabuting pagbabago na laging progresibo at maka-Pilipino.

Bibliograpiya

Almario, Virgilio. "Nasyonalismo." Arts, National Commission for Culture and the. Sagisag Kultura. Vol. 1. Manila, 2015. <https://philippineculturaleducation.com.ph/nasyonalismo/>.

Deocampo, Nick. Short Film: Emergence of a New Philippine Cinema. Manila: Communication Foundation for Asia, 1985.

Flaviano, Emerald O. "Contesting a National Cinema in Becoming: The Cinemalaya Philippine Independent Film Festival (2005-2014)." Humanities Diliman July-December 2017.

Gancio, Mary Kareen L. "Philippine Contemporary Regional Cinema: A Narrative Analysis of Regional Filmmakers’ Accounts on the Re-emergence of Regional Films in the 21st Century." International Conference on Arts, Social Sciences, Humanities and Interdisciplinary Studies September 2017.

Garcia, Jessie B. "The Golden Decade of Filipino Movies." Guerrero, Rafael Ma. Readings in Philippine Cinema. Manila: Experimental Cinema of the Philippines, 1983.

Lumbera, Bienvenido. "Ang Pelikula sa Lipunang Filipino, Ang Lipunang Filipino sa Pelikula." Lumbera, Bienvenido. Re-Viewing Filipino Cinema. Anvil Publishing, Inc., 2011.

Schirmer Encyclopedia of Film. National Cinema. n.d. 11 May 2019. <https://www.encyclopedia.com/arts/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/national-cinema>.

Sentrong Pangkultura ng Pilipinas. Tuklas sining : essays on the Philippine arts. Ed. Nicanor G. Tiongson. Manila: Sentrong Pangkultura ng Pilipinas, 1991.

The Manunuri. n.d. 10 May 2019. <https://www.manunuri.com/the_manunuri>.

Tolentino, Rolando B. Contestable Nation-Space: Cinema, Cultural Politics, and Transnationalism in the Marcos-Brocka Philippines. Quezon City: Univeristy of the Philippines Press, 2014.

Torre, Nestor U. "An Essay on Philippine Film: Touchstones of Excellence." Tuklas sining : essays on the Philippine arts. Ed. Nicanor G. Tiongson. Manila : Sentrong Pangkultura ng Pilipinas, 1991.

Valerio, Elvin Amerigo D.G. "The Other "Other" Cinema: National and Cultural Identity in Filipino Alternative Films." 2008.

Pampanahunang papel

FIL 40 (Wika, Kultura, at Lipunan)

14 Mayo 2019